Kultura niezależna była w latach 80. jednym z najważniejszych elementów „społeczeństwa podziemnego”. Przygotowana przez wrocławski IPN wystawa, którą od 2 czerwca będzie można oglądać w Radiostacji, to wybór powstałych w tamtym czasie prac artystów niezależnych. Ekspozycja jest fragmentem projektu powstałego w ramach „Roku Kultury Niezależnej”.
Ideologia komunistyczna nigdy nie służyła wolności twórców i rozwojowi sztuki. Mimo okresu fascynacji tą ideologią na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku i poparcia udzielonego wówczas nowej władzy przez znaczną część polskich elit artystycznych ich drogi z czasem coraz bardziej się rozchodziły. Komuniści żądali ślepego posłuszeństwa i udziału w zniewalaniu społeczeństwa. Twórcy coraz częściej orientowali się, że są wykorzystywani, oszukiwani i pozbawiani nieodzownej artystom wolności, bez której prawdziwa twórczość nie jest możliwa.
Wreszcie zaczęto w „drugim obiegu” publikować setki książek, wydawać czasopisma, wystawiać sztuki teatralne, drukować plakaty i znaczki pocztowe, organizować wystawy i koncerty, nagrywać muzykę, przyznawać nagrody kulturalne, a nawet tworzyć i prezentować niezależne filmy.
Kultura dla systemu komunistycznego była jednym z najważniejszych narzędzi zniewalania społeczeństwa. W 1949 r. jako jedyną dopuszczalną metodę twórczą proklamowano socrealizm, który miał służyć budowie systemu socjalistycznego. Walory artystyczne, kryteria piękna i prawdy zeszły na plan dalszy, ustępując miejsca doraźnym celom propagandowym. Twórcy nie mogli w zasadzie istnieć poza systemem państwowego mecenatu. Nad czystością linii ideologicznej czuwała partia komunistyczna, aparat bezpieczeństwa, a także wszechobecna cenzura. Pomimo przemian lat 1956 i 1970 twórcy nadal tkwili w systemie państwowego monopolu, ograniczani cenzurą, blokowani strachem przed uniemożliwieniem im publikowania lub wystawiania. Na niepokornych spadały represje. Środowiska twórcze stopniowo stawały się jednym z podstawowych obiektów aktywności Służby Bezpieczeństwa. W takich warunkach tylko jednostki zdobywały się na odwagę, na przykład publikując w wydawnictwach emigracyjnych. Sytuacja zaczęła się zmieniać wraz z pojawieniem się w drugiej połowie lat 70. zorganizowanych środowisk opozycyjnych. Prawdziwym przełomem stały się jednak wydarzenia Sierpnia ’80 i powstanie „Solidarności”. Znaczna część twórców kultury ze wszystkich środowisk zaangażowała się w przemiany, nie tylko wspierając działalność związkową, ale też organizując niezależne od państwa imprezy artystyczne i dążąc do odzyskania suwerenności kultury. Zjawiska tego nie powstrzymało wprowadzenie stanu wojennego i rozwiązanie wszystkich stowarzyszeń twórczych.
RM (na podstawie materiałów Muzeum w Gliwicach)
Radiostacja
Wystawa czynna od 02.04 – 31.07.2012, od wtorku do soboty w godz. 9.00 – 16.00
